Interview met Hendrik Vos over verkiezingen, samenwerking en uitdagingen
Aan de vooravond van de Europese verkiezingen van 2024 staat de toekomst van de Europese Unie (EU) centraal. Politicoloog Hendrik Vos, verbonden aan de Universiteit Gent, geeft in zijn boek "Dit is Europa" inzicht in de geschiedenis van de EU en de vorming van de Europese samenwerking. Voorafgaand aan de verkiezingen bespraken we met hem het belang ervan, de invloed van wereldgebeurtenissen op de EU en de opkomst van populistische bewegingen.
"Soms hoor ik mensen zeggen dat alles eenvoudiger zou zijn met één gedachtegang en één sterke leider. Ik geloof daar niet in. Europa's schoonheid en rijkdom komen juist voort uit al die verschillende culturen, regio's, landen, en hun unieke geschiedenissen en ervaringen. Dit blijft ook zo na de verkiezingen van 2024.
Met zoveel verschillen heb je natuurlijk veel meningsverschillen en bots je soms. Maar we maken geen ruzie op een slagveld. We gaan aan tafel, praten en luisteren naar elkaar, en proberen samen problemen op te lossen. Dit proces is vaak een worsteling, het is niet altijd mooi en het vereist compromissen.
De Europese Unie is in wezen een compromissenfabriek. We zijn niet zoals China, waar één partij alles bepaalt, of Rusland, waar de president beslist en dissidenten uit het venster vallen. In ons model aanvaarden we verschillen en blijven daarover in gesprek gaan, ook na 2024. Het lijkt misschien niet altijd efficiënt, maar dat vermogen tot compromis is ook een teken van beschaving en iets waar we trots op mogen zijn.”
"De richting die we met Europa zouden uitgaan, lag nooit vast. Achteraf lijkt alles wel logisch, maar op de grote momenten had het ook altijd anders kunnen kantelen. Het stond niet in de sterren geschreven dat Fransen en Duitsers zouden stoppen met hun oorlogen en zouden gaan samenwerken.
Ook de eenheidsmunt of het weghalen van de slagbomen, dat is allemaal het werk geweest van mensen, die soms ook maar wat aanmodderden en niet altijd helder wisten welk pad ze bewandelden. Geschiedenis blijft mensenwerk en dat is een hoopgevende gedachte: wij zullen beslissen hoe we verder dat pad gaan bewandelen, of we linksaf gaan, of rechtsaf. Daarom blijven die verkiezingen zo belangrijk."
"Het wordt steeds duidelijker dat we moeten samenwerken, overleggen, niet alleen binnen onze grenzen maar ook met andere landen."
"Als je kijkt naar al die wereldgebeurtenissen - denk aan grote milieucrises of de recente pandemie - dan zie je gewoon dat een land op zichzelf te klein is om daar effectief op te reageren. Het wordt steeds duidelijker dat we moeten samenwerken, overleggen, niet alleen binnen onze grenzen maar ook met andere landen.
Neem nu de Brexit. De Britten hebben zich losgemaakt van de EU, maar dat loopt voor hen niet bepaald lekker. Dus, ja, dit soort gebeurtenissen schudt ons wakker. Het zegt ons: we moeten samenwerken met andere Europese landen. Dit maakt de Europese verkiezingen belangrijker, laat ons ook in België inzien dat alleen maar in onszelf gekeerd zijn, ons niet vooruithelpt."
"Ik zie de opkomst van populistische bewegingen als zorgwekkend. Elk probleem is complex met meerdere kanten en oplossingen die niet simpel of eenduidig zijn. Populistische partijen pretenderen vaak dat er simpele oplossingen zijn en profileren zich als 'de stem van het volk'.
Kijk naar Italië, waar partijen als die van Meloni en Salvini beweerden het migratieprobleem op te lossen, maar in realiteit bleek dat niet zo eenvoudig. Dit soort beloften verziekt de politieke sfeer, leidt tot teleurstelling in de politiek en vormt een bedreiging voor de democratie.
De realiteit is dat er geen enkelvoudige 'stem van het volk' of simpele 'oplossingen van het gezond verstand' bestaan. We leven in een land vol diversiteit en veelzijdigheid, net als Europa zelf. Populistische partijen negeren dit en doen alsof er eenvoudige antwoorden zijn voor complexe problemen, wat ik erg misleidend en gevaarlijk vind."
"Europa moet zijn positie versterken door actief met de uitdagingen om te gaan, iets wat vroeger minder gebeurde. Vroeger keken we bij wereldgebeurtenissen gewoon weg, maar dat kan niet meer. Veel conflicten zijn vlakbij en de gevolgen, zoals vluchtelingenstromen, raken ons direct. We kunnen niet meer wegkijken. Tegelijk, elk Europees land heeft zijn eigen gevoeligheden; denk aan Duitsland en de Holocaust. Je kunt dat niet zomaar negeren.
Als we steeds unanimiteit in buitenlands beleid nastreven, lopen we vast. Discussie en compromissen zijn noodzakelijk. Toch moeten we bepaalde basisprincipes hanteren.
Bijvoorbeeld: onschuldige mensen mogen niet gedood worden, ongeacht de kant waaraan ze staan. Dat klinkt simpel, maar kan een grondbeginsel zijn. Ook de rechtsstaat en democratie, dat zijn onze kernwaarden, die moeten we vooropstellen in ons buitenlands beleid. Eensgezind over deze 'fundamenten', kunnen we ons standpunt tegenover de wereld sterker en duidelijker maken."
“Traditioneel willen landen dat zelf beheren, denk aan armoedebestrijding. Maar langzaamaan verandert dit. Er zijn nu minimale Europese afspraken, zoals over een Europees minimumloon. Landen beginnen te beseffen dat als grote groepen of lidstaten achterblijven, dit uiteindelijk iedereen raakt. Mensen verhuizen, arbeidsmarkten raken ontwricht.
We zijn zo met elkaar verbonden dat een menswaardig bestaan overal in Europa in ons aller belang is. Dit gaat gepaard met solidariteit, soms uit eigenbelang. Verandering is traag maar het is geen hopeloze zaak. Sociale bewegingen houden de druk erop, en langzaam maar zeker stijgt het belang van sociaal beleid op de Europese agenda. "
"Klopt, ik ben best optimistisch over Europa. Het is een uitdaging, allesbehalve simpel. Maar als we blijven praten en erkennen dat ieders mening telt, is er een solide basis om op voort te bouwen. Ook al gaat het traag en vraagt het luisteren veel energie, het brengt ons wel vooruit."
