Om maatschappelijke polarisatie en het uiteenvallen van sociaal weefsel tegen te gaan heb je ontmoetingsplaatsen nodig. De vele leegstaande kerken in onze regio bieden hiertoe kansen.
In tijden van grote maatschappelijke spanningen en onzekerheden zien we steeds weer dat er zich polarisatie voordoet. Meningen verscherpen. Kampen worden gevormd. Zo ging het er, toegegeven de vergelijking gaat niet helemaal op, aan toe in de jaren dertig. En zo gaat het er ook vandaag aan toe.
De online-bubbels waarin je door sociale media algoritmes terecht komt en waar je vaak anoniem je mening kan ventileren, versterken ongetwijfeld deze polarisatie. Ze beperken de kans om in contact te komen met anderen. Iedereen in zijn of haar eigen bubbel.
Zonder te zeggen dat het vroeger beter was -stel je de afgelopen twee jaren zonder digitale communicatie of moderne geneeskunde voor- zag je vroeger toch dat er meer kans tot ontmoeten was.
Mensen ontmoetten elkaar in de buurtwinkel, het buurtcafé, bij activiteiten van het lokale verenigingsleven. Vaak –letterlijk en figuurlijk- onder de kerktoren. De laatste jaren verdwenen echter tal van lokale winkels en cafés. Het verenigingsleven heeft het steeds moeilijker en de kerken lopen aan een rotvaart leeg. Hierbij komen vele gebouwen leeg te staan.
Op tal van plaatsen gaat men op zoek naar manieren om deze kerken een nieuwe bestemming te geven. Soms wordt hierbij gekozen voor een commerciële of woonfunctie. Waarbij de kerk helaas haar functie als sociale ontmoetingsplaats definitief verliest. Gelukkig zien we ook dat er steeds meer bewust gekozen wordt voor een sociale of gemeenschapsfunctie. Hierbij wordt de kerk opnieuw een plaats waar mensen elkaar kunnen vinden, bubbels doorbroken worden en ruimte kan gegeven worden aan lokale initiatieven en dynamiek.
Je kan er terecht om boeken te ontlenen of om buren en lokale organisaties te ontmoeten.
In de kerk van Overbeke (Wetteren) is er vandaag een enthousiaste groep burgers aan de slag om de kerk nieuw leven in te blazen. Wekelijks vindt er een lokaal voedselteam plaats. Je kan er terecht om boeken te ontlenen of om buren en lokale organisaties te ontmoeten tijdens de salonmomenten. Creatieve vrijwilligers verzorgen er workshops en activiteiten voor kinderen. De gemeente ondersteunt dit door het ter beschikking stellen van het kerkgebouw, het geven van vertrouwen aan de vrijwilligersgroep en door de inzet van een gedreven en betrokken personeelslid.
Ook elders in de regio zien we dat er van onderuit beweging op gang komt waarbij betrokken burgers initiatief nemen om een leegstaand kerkgebouw weer nieuw leven in te blazen. Onder de schitterende naam Het Lab Gods ontpopt er zich in de Heilig Kruiskerk van Lebbeke een buurtlaboratorium waar er een waaier van activiteiten ontstaat. Ontmoeting en zorg voor de buurt staat er centraal.
Het openen van kerkgebouwen, soms na jarenlange leegstand, vraagt een groot engagement van alle betrokken en kent verschillende hindernissen. Er zijn de mogelijke bouwtechnische problemen (denk aan verwarming, akoustiek, ontbrekend sanitair,…) en juridische problemen (wie is eigenaar, verantwoordelijke, wat is de rechtspersoonlijkheid van de nieuwe werking,…), ook het betrekken van de verschillende buurtbewoners en het ondersteunen van de vrijwilligers vraagt de nodige zorg.
Al snel bleek dat het hebben van zo’n plan niet volstaat. Het is pas het startschot voor een veel langer traject.
Die zorg willen we vanuit Avansa en in nauwe samenwerking met de provincie Oost-Vlaanderen graag bieden. In 2018 begonnen er onder de naam Kerk in het midden’ twee pilootprojecten (Overslag-Wachtebeke en Dikkelvenne-Gavere). Vanuit de opgedane ervaring werd een toolbox ontwikkeld die het uitwerken van een lokaal plan voor de herbestemming van een kerk stap voor stap ondersteund. Al snel bleek dat het hebben van zo’n plan niet volstaat. Integendeel. Het is pas het startschot voor een veel langer traject.
Een groep moet gevormd worden, activiteiten moeten gepland worden, vaak zijn kleine of grotere architecturale ingrepen nodig om de werking mogelijk te maken. Ook de afstemming tussen de verschillende betrokken partijen vraagt de nodige zorg en ondersteuning. Om hieraan te voldoen hebben we samen met de twee andere Oost-Vlaamse Avansa-centra, de provincie Oost-Vlaanderen en Parcum (museum en expertisecentrum voor religieuze kunst en cultuur) het project TorenBreed ontwikkeld.
Hierbij wordt een lokale groep gedurende een langere periode intensief begeleid en worden er de nodige middelen voorzien om de eerste, meest noodzakelijke architecturale ingrepen te realiseren. In de loop van 2022 starten we op drie plaatsen in de provincie zo’n begeleidingstraject op.
In de Avansaregio Waas-en-Dender betekent dit dat we ook zullen starten met het ondersteunen van burgerinitiatief Het Lab Gods in Lebbeke.
In de Avansaregio Waas-en-Dender betekent dit dat we naast de begeleiding van de groep rond de kerk van Overbeke ook zullen starten met het ondersteunen van burgerinitiatief Het Lab Gods in Lebbeke. We starten ook met een lerend netwerk voor iedereen die betrokken is bij de zoeken van een invulling voor een leegstaande kerk. Zowel lokale vrijwilligers, beleidsverantwoordelijke, architecten, actoren uit het middenveld zullen er uit elkaars ervaring kunnen leren en andere gelijkaardige initiatieven binnen en, wie weet, buiten de landsgrenzen kunnen bezoeken.
Door bewust en langdurig in te zetten op het herbestemmen van kerken willen we letterlijk de kerk terug in het midden van de gemeenschap plaatsen en willen we ook in het publieke debat meer nuance en kans op dialoog mogelijk maken. De kerk in het midden laten. We zijn er immers van overtuigd dat -ook al kunnen bubbels botsen- samen in dialoog gaan, elkaar ontmoeten, samen dingen doen echt het verschil maakt.
